Literatuurgeschiedenis: De Verlichting

Krinke Kesmes

1. Leg uit waarom en hoe imaginaire reisverslagen in dienst stonden van de Verlichting.
Imaginaire reisverhalen beschreven reizen naar landen, gebieden en volken die niet bestonden, behalve dan in het hoofd van de schrijver. Verlichte auteurs gebruikten het genre om te dromen over betere, rechtvaardiger samenlevingen

2. Waarom kozen verlichte schrijvers volgens jou voor een onbewoond eiland om iemand een nieuw bestaan te laten opbouwen?
Ik denk dat ze dit deden omdat de hoofdpersoon dan de enige is. Dat betekent dat deze persoon alles in zijn/haar eentje aan moet pakken; overleven, sterk zijn, hersens gebruiken. Zo’n ervaring maakt dat je een nieuw bestaan opbouwt en het staat voor zelfstandigheid.
Ook is het een les voor de lezer: vrijheid en zelfstandigheid kunnen leiden tot goede dingen als je er maar serieus bezig mee bent en niet gaat luieren.

3. Ga naar de tekstpagina Krinke Kesmes en lees het tekstfragment. De hoofdpersoon is volmaakt gelukkig met zijn eenzame, eenvoudige, zelf opgebouwde bestaan. Hij is vrij en blij. Ook dit is een manier om de lezer aan het denken te zetten. Probeer te verklaren waarom.
Het kan een les zijn voor de autoriteiten (vorsten, regeringen, kerken). Zij zouden niet bang moeten zijn om burgers hun vrijheid te geven op religieus, politiek en maatschappelijk gebied. Een redelijk denkende persoon (zoals deze hoofdpersoon), gedraagt zich verantwoordelijk ook als hij vrijheid heeft. Hij is niet aan het luieren, en verliest zijn verstand niet ook al heeft hij alle vrijheid die hij kan krijgen. Hij bouwt een hele beschaving op en brengt structuur aan in zijn leven.

Vernieuwing op het toneel

1. Waarom bloeit het toneelleven in de Noordelijke Nederlanden minder dan in de Zuidelijke Nederlanden?
In de calvinistische Noordelijke Nederlanden was het verboden om religieuze stukken op te voeren. De druk van de protestantse kerk was erg groot, zij dacht dat het toneel zedenbedervend was. Op zondagen en christelijke feestdagen werd dan ook nooit gespeeld. En de meest prestigieuze schouwburg van het land, die van Amsterdam, programmeerde bij voorkeur Frans-classicistische stukken. Ook daarin mochten geen godsdienstige of politieke onderwerpen worden behandeld. Dat zou maar leiden tot discussies en geruzie. Er werden hierdoor weinig toneelstukken geschreven tussen 1730 en 1760.
Ondertussen was het toneel in de Zuidelijke Nederlanden redelijk vrij, en veel mensen speelden toneel.

2. Waarom waren burgerlijke treurspelen modern?
Burgerlijke treurspelen gingen niet meer over Bijbelse en klassieke helden als David of Achilles, maar over het leed van gewone burgers in moderne, verlichte tijden. Daarmee kon het publiek zich beter identificeren. De treurspelen bevatten altijd een les waaruit men kon leren hoe men een beter, verlichter mens kon worden. Ze gingen bijvoorbeeld over deugden als menslievendheid, sociale gelijkheid, redelijkheid en de liefde tussen ouders en kinderen. Deze stukken werden erg populair.

3. Lees de auteurspagina over Pieter Langendijk en het terzijde over het Frans-classicisme. Waarom zou Langendijk voornamelijk over de liefde hebben geschreven?
Ik denk dat daar twee verklaringen voor kunnen zijn. Ten eerste, had hij een hele tijd zelf geen liefde in zijn leven (hij trouwde pas nadat zijn moeder was overleden). Misschien gebruikte hij dit thema wel omdat hij het zelf erg miste in zijn leven.
Verder was het verboden om te schrijven over religie en politiek. Er werden nu thema’s gekozen die wat meer met het dagelijks leven te maken hadden, waar mensen zich beter mee konden identificeren. Liefde is natuurlijk zo’n thema.

Het succes van populair Proza

1. Welk soort mensen speelt de hoofdrol in populair proza?
De hoofdpersonen van deze romans - studenten, werklozen, avontuurlijke vrouwen, hoeren, oplichters - kwam je dagelijks tegen, vooral in de grote steden.

2. Avonturenromans als De Amsterdamse lichtmis, De ongelukkige levensbeschryving van een Amsterdammer en De Kloekmoedige land- en zeeheldin laten zien dat de achttiende eeuw misschien wel niet zo verlicht was als doorgaans wordt gedacht. Leg uit.
Omdat er in die tijd toch veel mensen bleken te zijn die weinig geld hadden. De mensen die arm waren hadden het moeilijk omdat er niet werd nagedacht over verbeteringen die hun leven makkelijker konden maken. Er waren bijvoorbeeld veel mensen die ver moesten reizen voor spullen omdat ze die niet gelijk van een schip konden kopen.

3. Lees het tekstfragment uit De Amsterdamse lichtmis. Valt er iets van moraal, van gewetenswroeging bij de twee vrienden te bespeuren? Kun je je voorstellen dat niet iedereen, de literaire kritiek bijvoorbeeld, of dominees, blij was met dit soort avonturenromans? Leg uit.
De twee vrienden nemen al het geld van anderen af door te kaarten, en vervolgens wordt hun geld afgenomen. Dit zou een verklaring van een moraal kunnen zijn, maar dat vind ik niet. De vrienden hebben geld gewonnen, dus echt verkeerd vind ik het niet.
Ik kan me wel voorstellen dat de dominees niet blij waren met dit soort romans. De ik-persoon gaat niet erg respectvol met vrouwen om, en voor zover ik weet gelooft hij niet in god. De roman gaat niet over religie, dus zal niet tot de favorieten van sommige mensen behoren.

Dodengesprekken

1. Wat zijn de voordelen van literatuur in de vorm van een gesprek?
De schrijver kan hierdoor gevoelige onderwerpen aansnijden. Ook kan de schrijver allerlei maatschappelijke verschijnselen belichten op een kritische manier.

2. Leg uit hoe het kan dat juist doden geschikt zijn om de actualiteit te becommentariëren.
Alles kon gezegd worden, want de woorden werden immers uitgesproken door doden.

3. Schrijf een gesprek van ten minste 200 woorden tussen twee beroemde doden waarmee je tegelijkertijd een standpunt overbrengt.
-

Sara Burgerhart

1. De briefroman wordt ook wel aangeduid als roman-nieuwe stijl. Wat is nieuw aan de briefroman?
Het verhaal wordt verteld door middel van brieven die verschillende personages aan elkaar schrijven. In avonturenromans draaide alles om avonturen en anekdotes, in de briefroman om gedachten, gevoelens en de psychologie van de personages. Meestal waren dat ‘normale’ burgers, jonge mensen die worstelden met de verantwoordelijkheden die bij volwassen worden hoorden.

2. Waarom zijn brieven zo geschikt om een verhaal te vertellen?
De hoofdpersonen kunnen makkelijk hun emoties opschrijven. Een verhaal wordt minder oppervlakkig en de lezer komt meer te weten over de hoofdpersonen. Ook wisselt het perspectief steeds, wat spanning creëert.

3. De les die Wolff en Deken hun lezeressen voorhouden zou je kunnen omschrijven als ‘eerst denken, dan doen’. Lees de tekstpagina Sara Burgerhart. Wat had Sara moeten denken of doen? Wie vind je naïever, Sara of R.?
Ik vind Sara naïever. R is niet zozeer naïef, meer gevoelloos en gemeen. Sara heeft er niet over nagedacht dat iemand ook slechte bedoelingen kan hebben met haar. Ze geloofde alles wat R tegen haar zei, maar ze had zich meer kunnen verdiepen in zijn karakter en de verhalen die over hem rond gaan (want die zijn er vast wel). Ze had gelijk kunnen weten dat het niet goed zat toen hij met haar weg ging van de beschaving en had in eerste instantie niet met hem mee moeten gaan.

Kinderliteratuur

1. Waarom waren de kindergedichten van Van Alphen zo succesvol?
Daarin worden voor het eerst in eenvoudige kindertaal Nederlandse kinderen met Nederlandse problemen beschreven. Ze gingen dus over de realiteit en hielpen niet alleen de kinderen maar ook de ouders.

2. Leg uit waarom kinderliteratuur eigenlijk net zo leerzaam was voor ouders als voor kinderen.
Elk gedichtje gaat over herkenbare situaties in en om het huis en leert hoe kinderen zich idealiter zouden moeten gedragen, zodat ze beschaafde, tolerante burgers worden. Elk gedichtje eindigt daarom met een wijze les. Ook maakten sommige schrijvers van de gelegenheid gebruik om politieke standpunten in hun teksten te verstoppen.

3. Lees de tekstpagina De kleine Grandisson. De schrijfster wil met dit boek kinderen het goede voorbeeld te geven. Leg aan de hand van Karels avontuur uit wat er zo goed of bijzonder is aan zijn gedrag.
Karel kreeg een zak met goud. In plaats van die te gebruiken heeft hij het bewaard. Op het moment dat hij het goud terug geeft aan zijn vader, is zijn vader zo blij en trots dat Karel het goud mag houden.
Dit avontuur leert kinderen dat je eerlijk en niet hebberig moet zijn. Je moet letten op het hart, en niet op het verstand.